Pieluszkowe zapalenie skóry jest jedną z najczęstszych zmian chorobowych skóry okresu noworodkowego i niemowlęcego. Zwykle dotyczy niemowląt pomiędzy 7. a 12. miesiącem życia. Co to jest pieluszkowe zapalenie skóry i jakie są jego przyczyny? Pieluszkowe zapalenie skóry (napkin dermatitis, diaper dermatitis) to stan zapalny skóry, dla którego charakterystyczne są zmiany o charakterze i morfologii wyprysku (plamy rumieniowe, grudki, pęcherzyki, nadżerki, złuszczanie naskórka itd.) zlokalizowane w miejscu przylegania pieluszki. Objawy pojawiają się zazwyczaj we wczesnym dzieciństwie, najczęściej jednak obserwuje się je u dzieci pomiędzy siódmym a dwunastym miesiącem życia. Warto pamiętać, że pieluszkowe zapalenie skóry może dotyczyć także osób w podeszłym wieku oraz ciężko chorych, u których wystąpiło nietrzymanie moczu i stolca. Przyczyny pieluszkowego zapalenia skóry Przyczyny występowania pieluszkowego zapalenia skóry mają charakter złożony i wieloczynnikowy, a ich znaczenie w rozwoju objawów jest bardzo indywidualne. W niektórych przypadkach najważniejsze znaczenie maja czynniki mechaniczne, w innych natomiast alergia kontaktowa lub czynniki infekcyjne. Poniżej przedstawiamy ich krótką charakterystykę. Czynniki sprzyjające występowaniu pieluszkowego zapalenia skóry wilgoć i uszkodzenie (maceracja) naskórka zaburzające naturalną funkcję skóry jako bariery ochronnej i będące przyczyną nadmiernego przenikania substancji drażniących, alergizujących oraz mikroorganizmów do głębszych warstw skóry przewlekłe pocieranie skóry przez pieluszkę, które powoduje występowanie mechanicznie uwarunkowanych zapalnych zmian skórnych, przede wszystkim na wypukłych powierzchniach ciała tej okolicy, czyli w obrębie wewnętrznej powierzchni ud, wypukłej powierzchni narządów płciowych, pośladków oraz pasa (tzw. pieluszkowe zapalenie skóry z podrażnienia) zasadowe pH moczu, którego wartość jest dodatkowo podnoszona przez produkujące ureazę bakterie kałowe – kontaktowe działanie zasadowego moczu stanowi zatem istotny czynnik warunkujący rozwój stanu zapalnego skóry w okolicy pieluszkowej; jak wiadomo niektóre bakterie obecne w kale, produkujące ureazę, mogą zwiększać zasadowość moczu, a zatem ważne są oba te czynniki niedostateczna higiena skóry obecność drożdżaków (Candida albicans) w kale długotrwała antybiotykoterapia biegunki (zobacz: Biegunka ostra) wrodzone wady układu moczowego uczulenie spowodowane kontaktem z alergenami zawartymi w pieluszce i preparatach stosowanych do pielęgnacji skóry w okolicy pieluszkowej (tzw. alergiczny wyprysk pieluszkowy). Jak często występuje pieluszkowe zapalenie skóry? Pieluszkowe zapalenie skóry jest jedną z najczęstszych dermatoz (zmian chorobowych skóry) okresu noworodkowego i niemowlęcego. Zwykle dotyczy niemowląt pomiędzy 7. a 12. miesiącem życia. Przypadki występowania objawów pieluszkowego zapalenia skóry u osób starszych są rzadkie i dotyczą jedynie wspomnianych powyżej sytuacji, takich jak nietrzymanie moczu i stolca. Jak się objawia pieluszkowe zapalenie skóry? W początkowym okresie choroby można zauważyć zaczerwienienia (objawy rumieniowe) oraz łuszczenie naskórka. Następnie, wraz z nasilaniem się procesu zapalnego, dochodzi do rozwoju obrzęku w obrębie zaczerwienionych miejsc (ognisk rumieniowych), mogą powstawać grudki, pęcherzyki oraz nadżerki (zmiany typowe dla wyprysku). Powoduje to duży dyskomfort u dziecka, szczególnie, gdy wspomnianym zmianom zapalnym towarzyszy świąd skóry. Nierzadko pojawiają się krostki i grudki świadczące o dodatkowym zakażeniu drożdżakami. Częstym zjawiskiem jest także nadkażenie bakteryjne zmian skórnych, któremu towarzyszy tworzenie się nadżerek, pokrytych miodowożółtym strupem oraz powstawanie pęcherzyków. Co robić w razie wystąpienia objawów? W przypadku wystąpienia zapalnych zmian skórnych w obrębie okolicy pieluszkowej należy zwrócić szczególną uwagę na prawidłowe zasady higieny i pielęgnacji skóry tej okolicy. Trzeba sprawdzić, czy stosowane dotychczas preparaty kosmetyczne nie działają drażniąco i/lub alergizująco. Podobnej ocenie należy poddać same pieluszki. Należy umożliwić dziecku jak najczęstsze przebywanie bez pieluszki, aby zapewnić prawidłową wentylację zmienionej zapalnie okolicy skóry oraz ułatwić regenerację uszkodzonego naskórka. Jeśli u dziecka występują jednak objawy sugerujące zakażenie drożdżakowe lub bakteryjne: krosty pęcherze grudki satelitarne miodowożółte strupy należy bezzwłocznie udać się do lekarza. Jak lekarz rozpoznaje pieluszkowe zapalenie skóry? Rozpoznanie pieluszkowego zapalenia skóry oparte jest na obserwacji zapalnych zmian skórnych, pojawiających się u dziecka w miejscu przylegania pieluszki. Lekarz, w celu zdiagnozowania przyczyn wystąpienia choroby, może przeprowadzić badanie mykologiczne (w przypadku podejrzenia drożdżycy) lub naskórkowe testy płatkowe (w sytuacji, gdy podejrzewa alergię kontaktową). W przypadku podejrzenia łuszczycy pospolitej, która pierwotnie może występować w okolicy pieluszkowej, aby odróżnić ją od łojotokowego zapalenia skóry (które szczególnie często dotyczy wspomnianej okolicy), czasami konieczne jest przeprowadzenie biopsji skóry oraz oceny histologicznej preparatu. Jak się leczy pieluszkowe zapalenie skóry? Leczenie pieluszkowego zapalenia skóry jest wielokierunkowe i w dużej mierze zależy od przyczyny warunkującej rozwój objawów. Obok opisanych poniżej zasad pielęgnacji, stosuje się przeciwzapalne leczenie miejscowe oraz (w ciężkich przypadkach) preparaty ogólne. Preparaty sterydowe o działaniu przeciwzapalnym aplikuje się miejscowo w średnio nasilonych i ciężkich przypadkach, zwłaszcza przy wyraźnych zapalnych zmianach skórnych. Stosowane są one, jeśli przyczyną wyprysku jest alergia oraz występuje ostra reakcja zapalna wynikajaca z podrażnienia. Jak wiadomo miejscowe preparaty sterydowe obarczone są wieloma działaniami niepożądanymi, a zatem zalecana jest ostrożność przy ich stosowaniu. Należy unikać stosowania glikokortykosteroidów o dużej sile działania, w szczególności fluorowanych, ponieważ mogą powodować wystąpienie wspomnianych powyżej działań niepożądanych, zarówno miejscowych, jak i ogólnych (zaniki skóry, rozstępy, odbarwienia, przebarwienia skóry itd.). Obecnie, zamiast leków sterydowych, stosuje się także miejscowe inhibitory kalcyneuryny, które nie powodują reakcji niepożądanych. W przypadku tej grupy leków należy zwrócić uwagę na pewne ograniczenia wiekowe. Oba sposoby leczenia powinny być zawsze zlecane i szczegółowo monitorowane przez lekarza prowadzącego. W przypadku pieluszkowego zapalenia skóry, w którym stwierdza się zakażenie skóry drożdżakami, dużą skuteczność wykazują stosowane miejscowo preparaty przeciwdrożdżakowe. Z kolei w sytuacji, gdy doszło do zakażenia bakteryjnego, poprawę stanu skóry przynoszą miejscowe preparaty przeciwbakteryjne. Jeśli zapalenie skóry ma ciężki przebieg, podejmuje się leczenie ogólne w celu opanowania stanu zapalnego, ograniczenia ewentualnego zakażenia bakteryjnego i/lub drożdżakowego oraz zmniejszenia u dziecka takich dolegliwości jak ból, świąd i pieczenie skóry. W zależności od indywidualnego przypadku klinicznego, w leczeniu pieluszkowego zapalenia skóry stosuje się: antybiotyki leki przeciwhistaminowe leki uszczelniające naczynia niesteroidowe leki przeciwzapalne. Czy możliwe jest całkowite wyleczenie dziecka? Całkowite wyleczenie jest możliwe, jeśli odpowiednio szybko zastosuje się właściwe leczenie miejscowe, a czasem również ogólne, zależnie od przyczyny występowania zmian skórnych. Konieczne jest zatem przeprowadzenie badania lekarskiego, które w niektórych przypadkach będzie uzupełnione dodatkowymi badaniami laboratoryjnymi. Co robić po zakończeniu leczenia? Po przywróceniu zdrowego stanu skóry należy stosować się do zasad prawidłowej higieny i pielęgnacji okolicy pieluszkowej. Czasami wskazana będzie zmiana stosowanych pieluszek jednorazowych i/lub preparatów kosmetycznych na inne, mniej drażniące czy uczulające. W niektórych przypadkach konieczne będzie wprowadzenie odpowiedniej diety i zapobieganie biegunkom. Wszelkie wskazania zależeć będą od przyczyny rozwoju choroby oraz od indywidualnego przypadku dziecka. Co robić, aby uniknąć pieluszkowego zapalenia skóry? Odpowiedni wybór pieluszek Niezwykle ważny w zapobieganiu rozwojowi pieluszkowego zapalenia skóry jest odpowiedni wybór pieluszek oraz częstotliwość ich wymiany. Nowoczesne pieluszki jednorazowe mają niskie działanie drażniące i/lub alergizujące – szczególnie te, które zawierają polimery przekształcające substancje płynne w żel, oraz wyposażone w mikroporowate membrany (tzw. oddychające pieluszki). Jednak w przypadku sytuacji predysponujących do rozwoju choroby, objawy świadczące o nietolerancji zawartych w pieluszkach składników zawsze mogą wystąpić. Zdecydowanie należy unikać stosowania pieluch wykonanych z nieprzepuszczalnych materiałów takich jak plastik lub guma. Zwykle zaleca się często zmieniać pieluszkę (co godzinę u noworodków i co 3–4 godziny u małych dzieci), a w czasie dnia robić możliwie jak najdłuższe przerwy w jej noszeniu. Higiena okolicy pieluszkowej Aby skóra dziecka była zdrowa, należy zachowywać wszelkie zasady prawidłowej higieny okolicy pieluszkowej i odpowiednio dobierać preparaty kosmetyczne. Jednorazowe chusteczki pielęgnacyjne Bezpieczeństwo używania jednorazowych chusteczek pielęgnacyjnych jest kontrowersyjne. Dzięki nowoczesnej technologii zastąpiono poprzednio stosowane drażniące chusteczki nasączone substancjami zawierającymi alkohole i mieszanki zapachowe produktami bezpiecznymi, nawet dla najmłodszych dzieci, które z powodzeniem stosuje się w codziennej pielęgnacji. Mogą one jednak, w niektórych przypadkach, wywoływać odczyny kontaktowe o charakterze wyprysku alergicznego lub z podrażnienia. Kosmetyki Istotne znaczenie w pielęgnacji ma również aplikowanie odpowiednich kremów przy każdej wymianie pieluszki i po oczyszczeniu skóry. Zawierają one najczęściej substancje o działaniu przeciwzapalnym i ściągającym. Zapamiętaj! W przypadku wystąpienia ostrych zmian zapalnych, podejrzenia drożdżycy, nadkażenia bakteryjnego skóry oraz w sytuacji, gdy u dziecka przewlekle utrzymują się biegunki, natychmiast zgłoś się do lekarza. Ryzyko rozwoju pieluszkowego zapalenia skóry będzie wówczas zdecydowanie ograniczone.